طرحواره درمانی چیست و چه کاربردهایی دارد؟ - وبلاگ به آبادی

به گزارش وبلاگ به آبادی، طرحواره ها همان تله های شخصیتی یا باورها و اعتقادات انسان هستند که در طول زمان به خصوص در دوران کودکی در او شکل گرفته اند. این تله های شخصیتی از شرایط محیطی، خانوادگی، ژنتیک و… ناشی می شوند و تصمیمات و افکار فرد را تحت کنترل دارند. خبر خوب این است که همه آن ها قابل درمان هستند. طرحواره درمانی روشی است که برای درمان انواع تله های شخصیتی به کار می رود و انواع مختلفی مانند درمان رفتار شناختی (CBT)، روانکاوی، نظریه دلبستگی و احساس درمانی دارد.

طرحواره درمانی، رویکردی یکپارچه است که به بیمار یاری می نماید طرحواره های خود را کشف و درک کند. این طرحواره ها که گاهی اوقات به عنوان طرحواره های ناسازگار اولیه شناخته می شوند، به این روش قابل درمان هستند. روش درمان طرحواره ها به طور ویژه در درمان اختلال شخصیت مرزی هم کاربرد بسیاری دارد.

علت بروز طرحواره ها

یکی از عظیمترین علل گرفتار شدن انسان در تله های زندگی، برآورده نشدن احتیاجهای او در کودکی است. مهم ترین احتیاجهای هر کودکی شامل موارد زیر است:

• احساس امنیت و احساس محافظت شدن از جانب دیگران
• احساس استقلال و داشتن هویت
• آزادی بیان و احساسات
• توانایی بازی و آزادی
• عشق و توجه
• پذیرش، تحسین و تمجید
• حمایت و همدلی

علاوه بر موارد بالا تجارب زیر نیز می تواند در ایجاد طرحواره ها نقش داشته باشند:

• قربانی شدن: این در صورتی است که فرد مورد سوء استفاده و تجاوز یا تروما قرار گیرد.
• زیاده روی یا عدم وجود محدودیت: زمانی که والدین هیچ نوع محدودیتی برای کودک قائل نیستند و یا بسیار درگیر بوده و وقتی برای مرزبندی مناسب او ندارند، طرحواه ها می توانند شکل بگیرند.
• جذب از اطرافیان: زمانی اتفاق می افتد که کودک دیدگاه های روانی والدین یا اطرافیان خود را جذب و در درون خود پرورش دهد.

تشخیص طرحواره ها

شیوه تشخیص طرحواره ها در طرحواره درمانی

برای تشخیص ابتلا یا عدم ابتلای افراد به طرحواره ها و همچنین نوع طرحواره آن ها از پرسشنامه های متعددی استفاده می گردد. بعضی از این پرسشنامه ها به توضیح زیر هستند:

• سنجش تاریخچه زندگی
• پرسشنامه طرحواره یانگ
• پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ
• پرسشنامه اجتناب یانگ
• پرسشنامه جبران یانگ

به وسیله تست طرحواره یانگ، سؤالاتی از فرد پرسیده می گردد و در پی آن مسائلی که در کودکی یا حتی عظیمسالی بر او تحمیل و منجر به طرحواره ها شده شناسایی می گردد. همچنین این سؤالات قابلیت مشهود نمودن نوع طرحواره را هم دارند. بعضی از مهم ترین این سؤالات عبارتند از:

1. آیا معمولاً جذب افرادی می شوید که بی مهر و عاطفه هستند؟

2. آیا احساس می کنید عزیزترین افراد زندگی تان علاقه ای به شما نداشته و هیچ توجهی از آن ها دریافت نمی کنید؟

3. آیا احساس پوچی و بی ارزشی می کنید؟

4. آیا فکر می کنید به دلیل بی ارزشی تان مورد پذیرش دیگران نیستید؟

5. آیا خواسته های دیگران را در اولویت قرار داده و نسبت به احتیاجهای خود بی توجه هستید؟

6. آیا در یاری به دیگران به گونه ای زیاده روی می کنید که دیگر فرصت و توانی برای برطرف احتیاجهای خود نداشته باشید؟

7. آیا احتیاجهای واقعی خود را می شناسید؟

8. آیا نگران اتفاقات ناگوار هستید؟

9. آیا فکر این که ممکن است هر لحظه اتفاقی وحشتناک بیفتد، آرامش زندگی را از شما گرفته است؟

10. آیا بروز دردی خفیف در بدن ، شما را دچار ترس و اضطراب از مبتلا شدن به بیماری لاعلاج می نماید؟

11. آیا احساس نموده اید که تشویق و مقبول بودن در اجتماع باز هم احتیاج به توجه را در شما ارضا ننموده و همچنان احساس بی کفایتی می کنید؟

کاربردهای طرحواره درمانی

قبل از پیدایش طرحواره درمانی، درمان بیماری های روانی پیچیده تر مانند انواع اختلالات شخصیتی به راحتی امکان پذیر نبود. در واقع این نوع مسائل روانی، بسیار مقاوم بوده و با روش های ساده موجود درمان نمی شدند. در نتیجه جفری یانگ، از حاذق ترین روانشناسان وقت، روشی جدید به نام خود ثبت کرد و توانست مسائل روحی دیرپا و انواع اختلالات شخصیتی را درمان کند. این روش جدید اکنون با نام طرحواره درمانی یانگ شناخته می گردد.

اغلب طرحواره ها در کودکی انسان و به دلیل کمبودها یا حتی زیاده روی های عاطفی در آن دوران شکل می گیرند. بنابراین در عظیمسالی و پس از شناسایی، با توجه به زمان و ریشه بسیار زیادی که دارند، درمان شان مشکل است. البته انواع مختلف طرحواره درمانی تا حدود زیادی این مسائل را برطرف نموده است.

به علاوه، درمان مسائلی مانند افسردگی و اضطراب دیرپا، اختلالات خوردن، مسائل زناشویی، مسائلی در برقراری روابط پایدار، جلوگیری از عود سوء مصرف مواد مخدر در معتادان درمان شده و مسائلی از این قبیل، با استفاده از روش یانگ قابل درمان هستند.

کاربردهای طرحواره درمانی

مبانی طرحواره درمانی

فرایند درمان طرحواره ها از سنجش و تشخیص آغاز شده و به تغییر و درمان می رسد. در مرحله سنجش، مسائل و علائم بیمار با استفاده از تست ها و ابزارهای مناسب آزموده می گردد تا خلق و خو و ریشه های تحولی او شناخته گردد. همچنین با آنالیز الگوهای زندگی او و پیگیری الگوهای ناکارآمد، می توان به نوع طرحواره رسید.

گفتیم که اغلب طرحواره ها ریشه در کودکی افراد دارند. بنابراین درمانگر برای تشخیص نوع طرحواره و البته طرح ریزی برای یک روش درمانی مناسب، حتماً سری به کودکی بیمار خواهد زد و روش درمانی مؤثر را با توجه به گذشته او کشف خواهد نمود.

مرحله تغییر یا درمان، پس از شناخت طرحواره ها و تشخیص روش درمانی مناسب آغاز می گردد. درمانگر می تواند با استفاده از روش هایی مانند شناخت درمانی، رفتارگرایی، نظریه دلبستگی، احساس درمانی و رابطه درمانی بیمار را از تله های زندگی رهایی بخشد.

تا به حال 18 طرحواره شناخته شده اند که هر کدام روش درمانی مناسب خود را می طلبند. در زیر هر کدام از طرحواره ها را معرفی می کنیم.

1. طرحواره محرومیت هیجانی

این طرحواره زمانی شکل می گیرد که احتیاجهای عاطفی کودک مانند عشق و توجه، احتیاج به داشتن حمایتگر و حامی و احتیاجهای مشابه در او برآورده نگردد.

2. طرحواره رهاشدگی - بی ثباتی

چنین فردی در کودکی خود توسط عزیزانش رها شده است و یا عزیزان خود را از دست داده است.

3. طرحواره بی اعتمادی - بد رفتاری

مبتلایان به این طرحواره نمی توانند به کسی اعتماد نمایند و دائماً ترس سوء استفاده و آسیب دیدن از جانب اطرافیان را دارند.

4. طرحواره انزوای اجتماعی - بیگا نگی

بیمار در این حالت فکر می نماید از سایرین مجزاست و هیچ کس علاقه ای به او ندارد. بنابراین منزوی و گوشه گیر می گردد و خود را متعلق به جامعه نمی داند.

5. طرحواره نقص و شرم

این طرحواره احساس شرم شدید در فرد ایجاد می نماید. او دائماً فکر می نماید نقصی عظیم دارد و نباید کسی به او نزدیک گردد. چرا که ممکن است نقص ها و عیب های وحشتناکش را ببیند.

ترس شدید از شکست و منزوی شدن

6. طرحواره شکست

چنین بیمارانی دست به انجام هیچ کاری نمی زنند زیرا فکر می نمایند هیچ وقت در هیچ کاری پیروز نخواهند شد.

7. طرحواره وابستگی - بی کفایتی

طرحواره وابستگی، بی کفایتی فرد را مجبور به وابستگی شدید به دیگران می نماید. او از انجام کارها می ترسد و فکر می نماید اگر کسی یاری حالش نباشد حتماً شکست خواهد خورد.

8. طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری

بیمار مبتلا به طرحواره آسیب پذیری همواره ترس شدید از بیمار شدن یا آسیب دیدن دارد و همواره مشغول مراقبت از خود است. این بیماران فکر می نمایند خطر همواره در کمین آن هاست.

9. طرحواره خود تحول نیافته گرفتار

چنین فردی هویتی مستقل برای خود قائل نیست و آن را بخشی از هویت نزدیک ترین افراد زندگی اش مانند مادر یا همسر می داند.

10. طرحواره استحقاق و عظیم منشی

در این طرحواره فرد همواره خود را محق می بیند و در نتیجه می خواهد همه تحت کنترل او باشند.

11. طرحواره ایثار و از خودگذشتگی

طرحواره ایثار بیمار را مجبور به فراموش کردن خود می نماید. چنین بیمارانی دائماً در فکر برطرف احتیاجهای دیگران و راضی نگه داشتن آن ها از خود هستند.

12. طرحواره بازداری هیجانی

این افراد از بروز هیجانات و احساسات خود بازداری می نمایند. چرا که می ترسند احساسات شان موجب شرمندگی یا از دست دادن اطرافیان گردد.

13. طرحواره معیارهای سرسختانه

افرادی که دائماً در حال کار کردن بوده و همه چیز زندگی را فدای کار می نمایند و هیچ لذتی از زندگی نمی برند، احتمالاً به این طرحواره مبتلا هستند.

14. طرحواره تنبیه

در این طرحواره اعتقاد بر این است که تمام کارها باید بدون هیچ نقصی انجام شوند. در غیر این صورت تنبیه و تحقیر در انتظار فرد خاطی است و هیچ علتی موجه نیست.

15. طرحواره خویشتن داری و خودانظباطی ناکافی

میتلایان به طرحواره خویشتن داری و خودانظباطی ناکافی، تحمل ناکامی ندارند و در صورت عدم پیروزیت، دچار اختلالات متعددی از قبیل افسردگی شدید و حتی اعتیاد می شوند.

16. طرحواره پذیرش جویی و جلب توجه

چنین بیمارانی دچار عدم اعتماد به نفس شدید بود و همواره به دنبال جلب توجه دیگران و مورد پذیرش بودن از جانب آن ها هستند.

17. طرحواره منفی گرایی و بدبینی

همانطور که از نام این طرحواره پیداست، افراد مبتلا دائماً در حال منفی بافی بوده و نسبت به همه چیز بدبین هستند.

18. طرحواره اطاعت

علائم طرحواره اطاعت تا حدودی مشابه طرحواره ایثار است، اما در این طرحواره برخلاف طرحواره ایثار که فرد کاملاً خود را فراموش نموده و به برطرف احتیاجهای دیگران می پردازد، طرحواره اطاعت تنها در جایی که پای منفعت شخصی در میان باشد، از دیگران اطاعت خواهد نمود و در بقیه موارد هیچ اهمیتی به عواطف و احتیاجهای دیگران نخواهد داشت.

درمان طرحواره ها

روش های طرحواره درمانی

ابتلا به تنها یکی از طرحواره ها به ندرت اتفاق میفتد و افراد معمولاً به دو یا چند طرحواره به طور همزمان مبتلا هستند. به همین دلیل درمانگران نیز در درمان طرحواره ها از چندین روش به صورت ترکیبی استفاده می نمایند. نکته مهم در اینجا کیفیت رابطه بیمار و درمانگر است. بنابراین درمانگر باید تمام کوشش خود را برای برقراری ارتباطی مؤثر با بیمار به کار گیرد. درمانگر پس از تشخیص و طراحی راستا درمانی مناسب، از روش های مناسب برای رهایی از طرحواره ها استفاده می نماید.

1. احساس درمانی

این تکنیک شامل استفاده از احساسات برای مقابله با طرحواره هاست و به بیمار برای درک هر چه بهتر احساسات خود یاری می نماید. سپس روش های برطرف و مقابله با احساسات آزاردهنده را به او نشان می دهد. تکنیک های احساس درمانی رایج شامل تصویرسازی ذهنی و نقش آفرینی است.

2. رابطه درمانی یا درمان بین فردی

تکنیک رابطه درمانی یا درمان بین فردی، به بیمار یاری می نماید تا روابط خود را آنالیز نموده و مسائلی که تحت تأثیر طرحواره ها هستند را شناسایی کند. مشاهده چگونگی برطرف این مسائل با استفاده از طرحواره درمانی، می تواند به بیمار یاری کند تا همین روش ها را به سایر مسائل زندگی اش تعمیم دهد. افرادی که می توانند در این تکنیک حضور داشته و به درمان بیمار یاری نمایند، شامل همسر یا دوستی صمیمی است.

3. درمان شناختی

تکنیک های شناختی شامل شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای تفکر مضر ناشی از طرحواره ها هستند. درمانگر به همراه بیمار تجارب زندگی او و الگوهایی که منجر به طرحواره ها شده است را مرور می نماید.

4. درمان رفتاری

با استفاده از این تکنیک بیمار می تواند الگوهای رفتاری ناشی از طرحواره ها را تغییر داده و رفتارهای سالم و مثبت را جایگزین کند. برای تغییر این الگوها بیمار باید مهارت های ارتباطی خود را به یاری درمانگر بهبود بخشد. برای این کار درمانگر تمریناتی به بیمار ارائه می دهد.

معایب طرحواره درمانی

این روش از سال 1980 میلادی مطرح و به کار گرفته شده است، در نتیجه روشی بسیار نوپاست. با وجود این که نتایج امیدوار نماینده ای در درمان بیماری های روانی مزمن مانند انواع اختلالات شخصیتی داشته است، اما به عقیده بسیاری از متخصصان، احتیاج به تحقیقاتی بیشتر و گسترده تر دارد.

همچنین احتیاج به درمان طولانی مدت، یکی دیگر از معایب آن است. به خصوص برای افرادی که توانایی اقتصادی برای شرکت در جلسات درمانی متعدد در طول چندین سال را ندارند.

حرف آخر

بیش از 95 درصد طرحواره ها ریشه در کودکی انسان دارند. بنابراین والدین به عنوان اولین الگوها و شخصیت هایی که کودک با آن ها ارتباط برقرار می نماید، نقش بسیار مهم و خطیری در تربیت صحیح و پیشگیری از مبتلا شدن فرزندانشان به چنین مسائلی دارند. والدین باید توجه کافی به بچه ها خود داشته باشند، مرزبندی های صحیحی برای او در نظر بگیرند و در هیچ کاری تفریط ننمایند، احتیاجهای عاطفی کودک را به بهترین شکل برطرف نمایند و در حالت کلی تمام کوشش خود را در تقویت اعتماد به نفس کودک به کار بگیرند. به همین دلیل نکات موجود در مقاله روش های تقویت اعتماد به نفس بچه ها هم می تواند مفید واقع گردد.

نظر شما چیست؟ آیا علائمی از طرحواره ها را در خود می بینید؟ البته باید توجه کنید هر چیزی نشان دهنده مبتلا شدن به طرحواره ها نیست و برای تشخیص مؤثر، باید از متخصص یاری بگیرید. در نهایت از قلم نیاندازید تجارب و نظرات خود را با ما و سایر همراهان انگیزه به اشتراک بگذارید.

منبع: مجله انگیزه