نگاهی به رواداری در فرهنگ و ادب ایران - وبلاگ به آبادی

به گزارش وبلاگ به آبادی ، جلد نخست کتاب رواداری در تاریخ فرهنگی ایران(تاریخ پیش و پس از اسلام) اثر احد قربانی دهناری از سوی انتشارات افکار تازه در 155 صفحه با شمارگان 300 نسخه و قیمت 60 هزار تومان منتشر شد.

نویسنده در مقدمه این کتاب آورده است: این نوشته نگاهی دارد به رواداری (تساهل، تسامح و مدارا) در فرهنگ و ادب ایران با تکیه بر آثار مکتوب و کوششی دارد برای درس گیری، جمع بندی و دریافت رهنمود.

رواداری می تواند زاویه دید سیاسی، اجتماعی، مذهبی، فلسفی، فرهنگی، قومی یا اخلاقی داشته باشد و شکیبایی در اندیشه، گفتار، رفتار و اعمال دیگران را شامل شود. بزرگان ایران با وسعت مشرب تحسین برانگیزی بیشتر به رواداری مذهبی پرداخته اند؛ یعنی تحمل ادیان و مذاهب دیگران و همزیستی صلح آمیز با آنها. شاید از آنجایی که در جامعه ما تنوع سیاسی هرگز وجود نداشته، آرزوی آن نیز انعکاسی قابل ملاحظه ندارد. از این رو، این نوشته بیشتر، تکیه بر رواداری مذهبی با آزادی اعتقادات دینی دارد.

نگارنده بر این باور است که مشرب وسیع بزرگان ما، بلندنظری و جهان بزرگ و وجدان آزاد آنها، ما را در تالاش امروزمان، برای ساختن جامعه ای بدون قهر و خشونت و مبتنی بر خلاقیت و سازندگی، آبادانی و احترام متقابل، و پرورش روح آزادگی و انسان دوستی و ترک تعصبات به نحوی کارا، یاری خواهد کرد.

در قسمتی از کتاب با عنوان: ایرانیت و رواداری آمده است: جوهر ایرانیت چیست؟ یکی از راه های پاسخ دادن به این پرسش شاید دریافتن اندیشه ها و نوشته هایی باشد که ایرانیان به آن عشق می ورزند و آن را زمزمه می کنند و در گفت وگوهایشان از آن به عنوان حجت بهره می گیرند. در این جست وجو به پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک)، ((میازار موری که دانه کش است، بنی آدم اعضای یک پیکرند و آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است با دوستان مروت با دشمنان مدارا می رسیم.

هرچند تنگ نظری، قشریت، نواندیش ستیزی و دگراندیش گریزی در سراسر تاریخ رنج بار مردم ایران مسلط است و هر چند تحزب در سیاست و تنوع در فرهنگ هرگز تجربه نشده است، با این حال، ما به اندیشمندانی بر می خوریم که دارای عقاید و عمل توأم با سعه صدر و رواداری ژرف هستند، آشکارا و یا در پرده و کنایه و ایهام در مقابل قشریت ایستاده اند و به بی آزاری، انسان دوستی و همبستگی جهانی و رواداری ایرانیت دلبسته اند.

مولف در جایی دیگر نیز می نویسد: کوشش من در این نوشتار، آن است که برخوردی شبیه با برخورد علوم دقیقه با گذشته خود داشته باشیم. بدین سان که اندیشه های نادرست و نادقیق را به دور می اندازیم و درست ترها را که از کوره آزمون و محک تجربه، سربلند بیرون آمده اند، پیش رو قرار داده، سکوی پرش و پرواز به سوی آینده بهتر می کنیم. به زبان دیگر، نفی دیالکتیکی، در مقابل پذیرش دربست گذشته و یا نفی مکانیکی هر آنچه به گذشته تعلق دارد.

ایرانیان در ساختن تمدن بشری نقشی افتخار آفرین دارند. زمانی که بر بریت و توحش حاکم مطلق در روابط بین افراد و دولت ها بود، کوروش بزرک امپراتوری بزرگ و رواداری بنا نهاد که ادیان و مذاهب، و اقوام گوناگون به طور مسالمت آمیز کنار هم می زیستند. کوروش یهودیان را که 58 سال در بابل اسیر بودند، در سال 539 پیش از میلاد آزاد کرد و به آنها اجازه داد به سرزمین شان برگردند و کشور و معابدشان را بسازند. سعه صدری که در تاریخ باستان سابقه ندارد.

در فصل نخست با عنوان رواداری در آیین های مردم ایران آمده است: زمانی که جنگ و جهل و بربریت بر بخش عمده جهان حاکمیت مطلق داشت، در ایران اندیشه های تابناک زردشت، مزدک و مانی ظهور کرد که در آن کرامت انسان و همزیستی او جایگاه ویژه دارد و رهنمود (گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک هنوز کوتاه ترین و کاراترین رهنمود رواداری و همزیستی مسالمت آمیز است.

حق ما به این گذشته تابناک فقط با افتخار کردن به آن ادا نمی شود، بلکه با به کارگیری این سفارش ها و سرمشق گیری از این عملکردهای روادارانه و انسان گرایانه در زندگی روزانه و شرکت فعال در ساختن ایران و جهانی روادار و صلح آمیز و خشونت پرهیز ادا می شود.

درباره رواداری در علم نیز بیان شده است : علم در سده میانه با فلسفه مرز گذرناپذیر ندارد. دانشمندان فیلسوف و فیلسوفان دانشمند هستند. اندیشمندان ایرانی همیشه به مسائل جامعه حساس بودند و درباره آن نظر می دادند و گاه برخی از آنها حتی در سیاست و ساختن جامعه شرکت فعال داشتند. نیل به جامعه ای روادار که اصلی ترین شرط شکوفایی علم و دانش است، دغدغه بسیاری از دانشمندان ایران بود.

در جایی دیگر نیز توضیح داده شده است: در فلسفه کلاسیک ایرانی ادراک کلیات علم نامیده می شود و ادراک جزئیات (معرفت). جدال نظری مشائیون، اشراقیون، عرفا و متکلمین درباره مسأله حصول علم بیانگر ژرفش ایمان این جریان ها به توانایی درک انسان است. این دیدگاه تأثیر مستقیم در کرامت انسان و جدال بین تعبد و تعقل دارد.

مشائیون، پیروان مکتب فلسفی ارسطو، برای نیل به علم و معرفت بر بحث، برهان، استدلال منطقی و اندیشیدن تأکید دارند و کوشش به رسیدن به علم الیقین دارند. مشائیون به خردگرایی و توانایی بشر برای درک واقعیات معتقدند. در فلسفه مشاء همه انسان ها بهره ور از عقل کیهانی هستند و گوهر همگان شریف است. این ایده هر چند تبیین گسترده و روشنی در جهان اسلام نیافت، اما می توان در آن ایده حق طبیعی را دید.