قنات ها زنده می مانند؟ - وبلاگ به آبادی

به گزارش وبلاگ به آبادی، مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواست هرچند بصورت آزمایشی در یکسال اقتصادی، بودجه ای معادل ایجاد یک سد را به احیا و مرمت کلیه قنوات کشور اختصاص دهند.

قنوات که سازه هایی سازگار به شرایط طبیعی هستند، در روزگار استفاده های بی رویه از منابع آب زیرزمینی، رو به نابودی گذاشته اند. البته این سازه های آبی پایدار که هر چند عمری مورد سهل انگاری ها و غفلت افراد قرار گرفته اند، به تازگی با ارتقای سطح دانش عمومی مورد توجه بیشتری هستند.

به گفته متخصصان حوزه آب، احیای 35 هزار رشته قنات زنده ایران که تنها سازه های آبی دیرینه و سازگار با طبیعت فعلی سرزمینمان هستند تنها با اعتباری کمتر از اعتبار ایجاد یک سد میسر خواهد شد.

علی اصغر سمسار یزدی، مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات در گفت وگو با وبلاگ به آبادی، با بیان اینکه قنوات قربانی حفر چاه های متعدد و بی توجهی ما شده اند، اظهار می نماید: قنوات از نیم قرن پیش قربانی عدم مدیریت منطقی در زمینه مصرف آب و استفاده بی رویه از سفره های آب زیرزمینی شده اند به طوری که تمدن پایدار و سازگار ناشی از آن موصوف به تمدن کاریزی، دگرگون شده است.

وی با اشاره به قنوات به عنوان آموزگاران درس تعامل با طبیعت، تصریح می نماید: در گذشته قنات های کوهستانی و نیمه کوهستانی به علت نوسانات آبدهی ناشی از بارندگی سالیانه، سازگاری را به بهره برداران خود دیکته می کردند و در نتیجه مردم نیز به همین منوال خود را با شرایط، تطبیق و سطح زیرکشت خود را به تناسب ترسالی یا خشک سالی تغییر می دادند.

این مسئول اضافه می نماید: به عبارتی مردم رابطه ای آمیخته با احترام با محیط زندگی خویش داشته اند و به جای جنگ با طبیعت، راه تعامل و سازگاری با آن را در پیش گرفته بودند، در نتیجه محیط زیست دچار تخریب نمی شد و همیشه طبیعت منابع و مواهب خویش را به صورت مستمر و پایدار در اختیار آنان قرار می داد.

وی با بیان اینکه قنوات هنوز هم می توانند ادامه حیات دهند، می گوید: هر چند قنوات کوهستانی به ویژه در خشکسالی ها وضعیت خوبی ندارند اما اخیراً مردم نسبت به آنان علاقه بیشتری نشان می دهند؛ موضوعی که برگشت به ثمرات تمدن کاریزی را در بر خواهد داشت.

مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی با بیان اینکه آب استحصالی از قنات جوابگوی احتیاجهای کنونی جامعه نیست، تصریح می نماید: رشد فعلی جمعیت و احتیاج بیشتر به منابع آبی منجر شده تا قنوات به تنهایی جوابگوی احتیاج آبی فعلی نباشند، به همین منظور تمهیداتی برای عرضه منابع آب جدید ضروری است که نمی توان بدون اتکا به آنان شرایط را مدیریت کرد.

وی می افزاید: به عنوان مثال قنات ها در دهه 30 و 40 شمسی جوابگوی احتیاج شهر یزد با جمعیت 80 هزار نفر بوده اند ولی طبیعی است که نمی توانند جوابگوی جمعیت 700 هزار نفری کنونی باشند بنابراین ضمن حفظ قنوات باید به سایر منابع آبی و همچنین مدیریت مصرف آب نیز فکر کرد.

سمسار یزدی با بیان اینکه ارزش های خلق شده این سازه منجر به اهمیت قنوات می گردد، می گوید: ارزش های قنوات در برطرف چالش های فعلی تولید منابع آب می تواند الهام بخش باشد.

وی با بیان اینکه الگوی سازگاری قنات باید همچنان حفظ گردد، تصریح می نماید: در گذشته سطح زیرکشت را متناسب با بارندگی و خشکسالی که پدیده ای معمول در تاریخ فلات مرکزی بوده، وفق می یافت و از کمترین میزان آبدهی قنوات به بهترین نحو استفاده می شد لذا پیشنهاد می گردد تا همچنان حفظ و بسط ارزش ها و درس های ناشی از نظام مدیریت سنتی آب، مورد توجه تصمیم گیران باشد.

این مسئول، ایجاد قنات جدید را اقدامی دور از عمل کردن می داند و می گوید: چند محدودیت برای ایجاد قنوات جدید وجود دارد که شامل پرهزینه بودن آن و احتیاج به نیرو و زمان قابل توجه است که انسان امروزی آن را را نمی پذیرد.

وی اضافه می نماید: از طرفی اغلب دشت های ایران ممنوعه هستند و حفر چاه و قنات در آن ها ممنوع است و البته از آنجایی که حفر چاه راحت تر و بسیار سریع تر بهره برداران را به مقصد می رساند، گرایش بیشتری به حفر چاه نشان می دهند لذا این عوامل باعث شده تا انگیزه ای برای حفر قنات جدید باقی نماند.

وی حفظ و احیای قنوات موجود را امری ضروری می خواند و با طرح این سوال که چگونه است که تعداد قنات های فعال کشور از 55 هزار رشته به حدود 35 هزار رشته رسیده و جمع آبدهی آنان به یک چهارم تقلیل یافته است؟، تصریح می نماید: باید به جای ایجاد قنات جدید، همه توانمان را جمع نموده تا قنات های موجود را حفظ کنیم و هرچه در توان و توشه داریم را در قبال حفظ قنات های کنونی مصرف کنیم.

این مسئول با تاکید بر عدم تجاوز به حریم قنوات، اضافه می نماید: باید میله چاه های قنوات را شبانه پر نکنیم، روی میله چاه های آن ها پمپ نگذاریم و آب آن ها را به صورت غیرقانونی و غیرموجه مصرف نکنیم، فاضلاب ها را در آنان تخلیه و آب آنان را آلوده نکنیم.

وی ادامه می دهد: نباید روی آن ها ساختمان سازی، شهرک سازی و جاده سازی کنیم بلکه در عوض باید آن ها را بازسازی، مرمت و لایروبی کنیم چرا که زمانی این میراث، ارزشمند و این ابتکار خلاقانه نیاکان، افتخارآفرین است که در عمل از آن ها خوب مراقبت و نگهداری کنیم.

سمسار یزدی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواست هرچند به صورت آزمایشی در یکسال اقتصادی، بودجه ای معادل ایجاد یک سد را به احیا و مرمت کلیه قنوات کشور اختصاص دهند تا از نتیجه آن شگفت زده شوند و این سنت حسنه را هر سال تکرار نمایند.

وی با اشاره به لازمه مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی با بهره گیری از طرح تعادل بخشی منابع آب های زیرزمینی و هم افزایی سازمانی و همچنین جامعه بهره بردار، تصریح می نماید: باید با آموزش، روش های نوین و تجربیات پیروز کشاورزان را در تعاملات مشارکت دهیم.

سمسار یزدی با اشاره به مقوله حکمرانی آب، خاطرنشان می نماید: حکمرانی آب به آن معناست که ذی نفعان در برنامه ریزی های مربوط به آن مشارکت نمایند چرا که دوران بی توجهی به کشاورزان خبره و بها ندادن به نظرات و پیشنهادات آنان و خود را عالم دهر دانستن گذشته است.

وی با تاکید بر افزایش آگاهی های عمومی، اضافه می نماید: اگر در گذشته نظام های سنتی مدیریت آب و کشاورزی پیروز بوده اند و منجر به پایداری شده اند، علت را باید در مشارکت و مداخله مطلق بهره برداران جستجو کرد چرا که مشکل آب با ایجاد سازه های جدید حل نمی گردد بلکه باید به اقدامات غیرسازه ای که طرح تعادل بخشی منابع آب یکی از آن هاست توجه ویژه ای گردد.

این پژوهشگر حوزه قنات با بیان اینکه فعالیت های فرهنگی و افزایش آگاهی ها می تواند گام بزرگی در راستای مدیریت مصرف منابع آبی محسوب گردد، می گوید: این فعالیت ها که منابع اعتباری گزافی هم نمی خواهد، اگر درست اجرا شوند می تواند نتایج درخشانی را در زمینه افزایش بهره وری و مدیریت مصرف آب در پی داشته باشد.

مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات با تاکید بر اینکه به نظر می رسد اقدامات غیرسازه ای، ترویجی و فرهنگی مرتبط با مدیریت مصرف آب از بودجه قابل توجهی برخوردار نیست، می گوید: باید در این زمینه بیشتر متمرکز شویم و هزینه بیشتری را برای آن صرف کنیم چرا که هر چه در این زمینه بیشتر بکاریم، صد چندان درو خواهیم کرد.